Otwarta nauka

Według rekomendacji UNESCO Recommendation on Open Science z 23 listopada 2021 roku otwarta nauka:

• zwiększa współpracę naukową i wymianę informacji z korzyścią dla nauki i społeczeństwa;
• umożliwia otwarty dostęp do wielojęzycznej wiedzy naukowej i jej ponowne wykorzystanie przez wszystkich;
• otwiera proces tworzenia, oceny i komunikacji wiedzy naukowej dla podmiotów społecznych spoza kręgów naukowych.

Główne filary otwartej nauki to:

Działania w ramach inicjatyw związanych z otwartą nauką mają na celu:

• promowanie wspólnego rozumienia otwartej nauki;
• kształtowanie polityki sprzyjającej otwartej nauce;
• inwestowanie w infrastrukturę otwartej nauki i budowanie potencjału otwartej nauki;
• zmianę kultury naukowej i tworzenie zachęt sprzyjających otwartej nauce;
• promowanie innowacyjności w podejściu do otwartej nauki na każdym etapie procesu badawczego;
• promowanie międzynarodowej współpracy w zakresie otwartej nauki.

_{Gruenpeter, Natalia. „Kamień milowy w rekomendacjach UNESCO dot. otwartej nauki” [Dostęp 05.09.2023]}

Otwarty dostęp

• wolny, powszechny i trwały dostęp do cyfrowych dokumentów;
• upowszechnienie danych naukowych.

Ruch Open Access rozwija się nieustannie od lat dziewięćdziesiątych XX wieku i podejmuje działania na rzecz wolnego, powszechnego i trwałego dostępu do publikacji naukowych. Aby spełnić te warunki, musi to być dostęp bezpłatny i pozbawiony ograniczeń technicznych. Dzięki temu każdy użytkownik Internetu może te materiały czytać, pobierać, kopiować, drukować i wykorzystywać do celów naukowych czy dydaktycznych w ramach obowiązującego prawa, bez konieczności instalacji specjalistycznego oprogramowania czy rejestracji w systemie. Na korzystającym z otwartego dostępu spoczywa obowiązek dołączania do kopii tekstu informacji o autorach i źródle oraz udostępnianie kopii lub opracowanych na jego podstawie utworów, również na zasadach otwartego dostępu.

W pierwszych latach funkcjonowania, idea Open Access dotyczyła głównie artykułów z czasopism naukowych. Obecnie termin Otwarty Dostęp odnosi się do udostępniania wszelkich form opublikowanych wyników badań obejmujących artykuły, materiały konferencyjne, monografie, rozdziały w książkach, jak również oprogramowanie i multimedia.

Cechy publikacji w otwartym dostępie

• zawartość publikacji jest powszechnie i bezpłatnie dostępna w Internecie;
• autor lub właściciel praw autorskich udziela wszystkim użytkownikom na czas nieograniczony prawa do używania, kopiowania lub rozpowszechniania artykułu, pod warunkiem podania informacji o autorze i źródle;
• publikacje są zdeponowane, w całości w odpowiedniej formie elektronicznej, w co najmniej jednym repozytorium zobowiązanym do otwartego dostępu.

Dlaczego otwarty dostęp?

Przesłankami stojącymi za rozwojem ruchu Open Access jest rozwój nauki oraz szereg korzyści dla badaczy, użytkowników i społeczeństw.

Otwarty dostęp pomaga badaczom otwierając dostęp do artykułów, których ich biblioteki nie subskrybują oraz umożliwia dostęp dla ogółu użytkowników, co może być odpowiedzią na problem ograniczeń w dostępie do wiedzy wynikających z nierówności społecznych.

Otwarty dostęp:

• ułatwia i przyspiesza prowadzenie badań;
• stymuluje dalsze odkrycia i innowacje;
• pozwala na tworzenie nowych analiz i interpretacji;
• wpływa na weryfikowalność i rzetelność informacji;
• może się przyczynić do wzrostu liczby cytowań publikacji.

Otwarty dostęp poszerza zasięg treści poza krąg akademicki, a tym samym popularyzuje wiedzę, po którą może sięgnąć zarówno naukowiec, badacz, jak również dziennikarz, urzędnik czy zainteresowany tematem obywatel.

Otwarty dostęp do badań naukowych jest ważny dla opinii publicznej, przede wszystkim w związku z faktem finansowania większości badań przez podatników, w ramach dotacji z pieniędzy publicznych.

Dlatego coraz częściej uniwersytety i agencje finansujące projekty badawcze oczekują otwartego dostępu do wyników badań, które dotują. Wynikiem tych oczekiwań są tzw. Mandaty otwartego dostępu, czyli prawne zobowiązanie badaczy do publikowania wyników ich pracy w otwartym dostępie.

W ramach tej polityki coraz większa liczba uniwersytetów zapewnia repozytoria instytucjonalne, w których naukowcy mogą deponować, przechowywać i udostępniać swój dorobek naukowy, a środowisko naukowe coraz częściej dostrzega konieczność podnoszenia świadomości i propagowania otwartego dostępu.

“Otwarty Dostęp” w otwartym dostępie