Otwarte recenzje naukowe

Recenzja naukowa to ocena naukowej zawartości utworu. Polega na przekazaniu treści pracy naukowcowi (lub większej liczbie naukowców) specjalizującemu się w danej dziedzinie, który dokonuje oceny jakościowej. Recenzja naukowa jest zwykle pisana przed ogłoszeniem utworu naukowego w druku i ma często decydujący wpływ na to, czy dany utwór zostanie przyjęty do rozpowszechniania.

K. Włodarczyk, Czym jest recenzja naukowa? Dlaczego jest potrzebna? Rodzaje i problemy peer review, [dostęp 2023-09-27]

Wyróżniamy kilka rodzajów recenzji naukowych:

  • obustronnie anonimowa (double-blind review) – recenzent jak i autor nie mają informacji o sobie;
  • jednostronnie anonimowa (single-blind review) – recenzent wie, czyją pracę ocenia;
  • przejrzysta (more transparent peer review) – raporty z recenzji są dostępne ogólnie dostępne;
  • otwarta (open review) – cała historia przeglądu materiału naukowego jest ogólnie dostępna;
  • wspólna (collaborative review) – obejmującą wspólną recenzję kilku ekspertów, a czasem obejmuje również współpracę z autorem;
  • recenzowanie po publikacji (post publication review):
    – recenzja przez formalnie zaproszonych recenzentów, po opublikowaniu nierecenzowanego artykułu;
    – recenzja dokonana przez recenzentów-wolontariuszy po opublikowaniu nierecenzowanego artykułu;
    – komentarze na blogach lub stronach osób trzecich, niezależnie od jakiejkolwiek formalnej recenzji, która mogła już mieć miejsce na temat artykułu.

Otwarta recenzja naukowa (open peer review) jest jednym z elementów otwartej nauki. Polega na otwartej dla każdego wzajemnej ocenie publikacji naukowej. Tożsamość zarówno recenzentów, jak i autorów jest jawna, a treść przygotowanej recenzji jest publicznie dostępna. Dzięki takiemu rozwiązaniu również recenzja podlega kontroli społecznej, co pozwala na przejrzystość całego procesu recenzowania. Wszystkie aspekty cyklu badawczego stają się bardziej przejrzyste.

Argumenty przemawiające za otwartymi recenzjami:

  • transparentność (ujawnienie tożsamości wszystkich członków procesu);
  • szybkość (przejście od indywidualnych recenzentów do recenzji społecznej przyspiesza cały proces);
  • wiarygodność (wielu recenzentów pozwala na lepszą okazję do zidentyfikowania błędów metodologicznych lub niespójności; Inicjatywy takie jak For better science i Pubpeer wspierają otwartą dyskusję i konstruktywną krytykę artykułów naukowych);
  • konsekwencja (otwarta recenzja pozwala zmniejszyć ryzyko stronniczości);
  • motywacja (przypisywanie publikowanym recenzjom identyfikatora DOI powoduje, że same w sobie stają się cytowanymi pracami);
  • kontekst (otwarcie pytań recenzentów wraz z odpowiedziami autorów dostarcza cennego kontekstu dotyczącego zastosowanych metodologii i procesów badawczych).

Ci autorzy, którzy korzystają z serwisów preprint dla uzyskania opinii na temat swojej pracy, mogą również skorzystać na tym, że ich praca będzie bardziej widoczna dla potencjalnych wydawców. W niektórych przypadkach do autorów, którzy udostępnili wczesne wyniki za pośrednictwem serwisów preprint, zwracały się bezpośrednio czasopisma zainteresowane publikacją ich pracy.