Plan S / Polityka NCN
Plan S to zestaw wytycznych dotyczących otwartego dostępu do publikacji naukowych. Został opracowany przez cOAlition S – inicjatywę agencji i fundacji finansujących badania naukowe, wspieranych przez Komisję Europejską oraz Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC). Od samego początku członkiem tej koalicji jest Narodowe Centrum Nauki.
Celem Planu S było doprowadzenie do tego, aby od 2021 roku wszystkie publikacje naukowe powstałe dzięki środkom pochodzącym z publicznych lub niepublicznych grantów były publikowane w otwartych czasopismach, na otwartych platformach lub były natychmiast udostępniane w otwartych repozytoriach bez embarga czasowego.
10 podstawowych zasad przyjętych w Planie S
Autor lub jego instytucja zachowuje prawa autorskie do publikacji. Wszystkie publikacje bezwzględnie muszą być publikowane na licencji otwartej, najlepiej na licencji Crearive Commons Attribution (CC BY 4.0).
Instytucje finansujące badania opracowują wysokiej jakości kryteria i wymagania dotyczące usług oferowanych przez otwarte czasopisma, otwarte platformy czy otwarte repozytoria.
W przypadku gdy jeszcze nie istnieją wysokiej jakości czasopisma otwarte, instytucje finansujące zapewnią wsparcie procesu ich powstawania i tworzenia.
W sytuacji gdy za publikowanie w otwartym dostępie pobierane są opłaty powinny one być opłacone przez instytucję finansującą lub naukową. Zasada Planu S nie przewiduje wnoszenia opłaty indywidualnie przez badacza. Każdy badacz powinien mieć możliwość publikowania w otwartym dostępie.
Instytucje finansujące mają za zadanie wspierać różnorodność modeli biznesowych czasopism i platform Open Access. Jeżeli stosowane są opłaty za otwarty dostęp muszą one być współmierne do świadczonych usług wydawniczych. Struktura opłat musi być transparentna tak aby rynek jak i instytucje finansujące miały możliwość ustandaryzować opłaty oraz ustalić ich maksymalny limit.ową. Zasada Planu S nie przewiduje wnoszenia opłaty indywidualnie przez badacza. Każdy badacz powinien mieć możliwość publikowania w otwartym dostępie.
Instytucje finansujące powinny zachęcać rządy, uczelnie, organizacje badawcze, biblioteki, akademie i towarzystwa naukowe do dostosowania swoich strategii, polityk czy praktyk tak aby były one w pełni transparentne.
Powyższe zasady powinny być stosowane do wszystkich typów publikacji naukowych, jednakże otwarta publikacja dotycząca monografii i rozdziałów w książkach wymaga odrębnego, właściwego procesu.
Instytucje finansujące nie wspierają „hybrydowego” modelu publikowania. Jednak jeśli jest to tylko etap przejściowy czasopisma z oznaczonymi ramami czasowymi, to instytucje finansujące mogą uczestniczyć w finansowym wsparciu takich mechanizmów.
Instytucje finansujące będą nadzorować przestrzeganie zasad i będą wyciągać konsekwencje wobec tych beneficjentów/grantobiorców, którzy się do nich nie zastosują.
Instytucje finansujące zobowiązują się, że przy ocenie wyników badań i rozstrzyganiu decyzji o finansowaniu, oceniać będą wartość samej pracy a nie będą brać pod uwagę kanału publikacji, jego współczynnika wpływu (lub innych wskaźników czasopism) ani wydawcy.
Polityka NCN
Polskim dokumentem, który obowiązuje z ramienia NCN względem Planu S jest – Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu i instrukcja do tego dokumentu.
Pełny tekst:
Pismo z dnia 16.10.2023 w związku ze złagodzeniem zapisów Polityki OA w Narodowym Centrum Nauki
Pismo z dnia 30.09.2024 w sprawie przedłużenia zasad działania zmienionych zapisów dotyczących „Polityki Narodowego Centrum Nauki dot. otwartego dostępu do publikacji”
Najważniejsze zagadnienie dotyczące ścieżek otwartego dostępu w polityce NCN
Pojęcia:
- AAM (Author Accepted Manuscript) – ostateczna, stworzona przez autora wersja pracy obejmująca wszelkie zmiany dokonane do recenzji i zaakceptowana do publikacji.
- APC (Article Processing Charges) – koszty opublikowania pracy w otwartym dostępie w czasopismach.
- VoR (Version of Record) – wersja manuskryptu opublikowana w czasopiśmie z zestawem czcionek i grafiką odpowiadającą systemowi identyfikacji wizualnej czasopisma.
Ścieżki otwartego publikowania obowiązujące do odwołania
| Ścieżka 1 | Ścieżka 2 | Ścieżka 3 | |
|---|---|---|---|
| Rodzaj czasopisma | Full-open access | Subskrypcyjne | Transformacyjne – lista, objęte umową licencyjną – informacja |
| Rodzaj udostępnionego manuskryptu | Praca opublikowana na stronie internetowej czasopisma + ewentualnie wersja AAM/VoR udostępniona w repozytorium | Praca opublikowana na stronie internetowej czasopisma + preprint od razu po opublikowaniu pracy z nadanym numerem PID (np. DOI) udostępniony w repozytorium + wersja AAM/VoR udostępniona w repozytorium po ustaniu embargo | Praca opublikowana na stronie internetowej czasopisma + ewentualnie wersja AAM/VoR udostępniona w repozytorium |
| Embargo czasowe na AAM | Nie dotyczy, jeśli praca została opublikowana przez wydawcę zgodnie z wymogami ścieżki 1 | Możliwe embargo na AAM/VoR | Nie dotyczy, jeśli praca została opublikowana przez wydawcę zgodnie z wymogami ścieżki 3 |
| Wymagane licencje | Akceptowane są wszystkie licencje CC 4.0, preferowana CC BY 4.0 | Preprint – CC-BY 4.0 (uznanie autorstwa) AAM/VoR – CC-BY 4.0 (uznanie autorstwa) lub CC BY-ND 4.0 (uznanie autorstwa – bez utworów zależnych) (w uzasadnionych przypadkach po konsultacji z NCN) | CC-BY 4.0 (uznanie autorstwa) CC-BY-SA 4.0 (uznanie autorstwa – na tych samych warunkach) CC BY-ND 4.0 (uznanie autorstwa – bez utworów zależnych) (w uzasadnionych przypadkach po konsultacji z NCN) |
| Kwalifikowalne koszty wydawnicze | APC – praca opublikowana na licencji CC BY 4.0 lub CC BY-ND 4.0 (w uzasadnionych przypadkach) | Koszty APC są niekwalifikowalne | APC (pod warunkiem, że praca została przyjęta do druku lub opublikowana do 31 grudnia 2024 r.) |
| Inne warunki | Czasopismo musi być zarejestrowane w DOAJ (Directory of Open Access Journals) | Repozytorium, w którym zostanie umieszczony preprint jak i AAM/VoR musi być zarejestrowane w openDOAR | Koszty są kwalifikowalne do 31 grudnia 2024 r. Czasopismo musi być objęte umową umieszczoną na liście ESAC |
Gdzie łatwo sprawdzić czy czasopismo spełnia wymogi Planu S?
Dodatkowym narzędziem żeby zapoznać się z polityką wydawniczą czasopisma jest serwis:
Warto również sprawdzać strony domowe danego czasopisma, na których zamieszczana jest pełna polityka wydawnicza czasopisma.