Plan S / Polityka NCN
Plan S to zestaw wytycznych dotyczących otwartego dostępu do publikacji naukowych. Został opracowany przez cOAlition S – inicjatywę agencji i fundacji finansujących badania naukowe, wspieranych przez Komisję Europejską oraz Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ERC). Od samego początku członkiem tej koalicji jest Narodowe Centrum Nauki.
Celem Planu S było doprowadzenie do tego, aby od 2021 roku wszystkie publikacje naukowe powstałe dzięki środkom pochodzącym z publicznych lub niepublicznych grantów były publikowane w otwartych czasopismach, na otwartych platformach lub były natychmiast udostępniane w otwartych repozytoriach bez embarga czasowego.
10 podstawowych zasad przyjętych w Planie S
Autor lub jego instytucja zachowuje prawa autorskie do publikacji. Wszystkie publikacje bezwzględnie muszą być publikowane na licencji otwartej, najlepiej na licencji Crearive Commons Attribution (CC BY 4.0).
Instytucje finansujące badania opracowują wysokiej jakości kryteria i wymagania dotyczące usług oferowanych przez otwarte czasopisma, otwarte platformy czy otwarte repozytoria.
W przypadku gdy jeszcze nie istnieją wysokiej jakości czasopisma otwarte, instytucje finansujące zapewnią wsparcie procesu ich powstawania i tworzenia.
W sytuacji gdy za publikowanie w otwartym dostępie pobierane są opłaty powinny one być opłacone przez instytucję finansującą lub naukową. Zasada Planu S nie przewiduje wnoszenia opłaty indywidualnie przez badacza. Każdy badacz powinien mieć możliwość publikowania w otwartym dostępie.
Instytucje finansujące wspierają różnorodność modeli biznesowych otwartych czasopism i platform. Jeśli stosowane są opłaty za otwartą publikację, muszą być one współmierne do świadczonych usług wydawniczych, a struktura takich opłat musi być transparentna, aby dostarczać rynkowi oraz instytucjom finansującym informacji umożliwiających potencjalną standaryzację opłat oraz ustalenie ich maksymalnego limitu.
Instytucje finansujące powinny zachęcać rządy, uczelnie, organizacje badawcze, biblioteki, akademie i towarzystwa naukowe do dostosowania swoich strategii, polityk czy praktyk tak aby były one w pełni transparentne.
Powyższe zasady powinny być stosowane do wszystkich typów publikacji naukowych, jednakże otwarta publikacja dotycząca monografii i rozdziałów w książkach wymaga odrębnego, właściwego procesu.
Instytucje finansujące nie wspierają „hybrydowego” modelu publikowania. Jednak jeśli jest to tylko etap przejściowy czasopisma z oznaczonymi ramami czasowymi, to instytucje finansujące mogą uczestniczyć w finansowym wsparciu takich mechanizmów.
Instytucje finansujące będą nadzorować przestrzeganie zasad i będą wyciągać konsekwencje wobec tych beneficjentów/grantobiorców, którzy się do nich nie zastosują.
Instytucje finansujące zobowiązują się, że przy ocenie wyników badań i rozstrzyganiu decyzji o finansowaniu, oceniać będą wartość samej pracy a nie będą brać pod uwagę kanału publikacji, jego współczynnika wpływu (lub innych wskaźników czasopism) ani wydawcy.
Polityka NCN
Polskim dokumentem, który obowiązuje z ramienia NCN względem Planu S jest – Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu i instrukcja do tego dokumentu.
Pełny tekst:
Najważniejsze zagadnienie dotyczące ścieżek otwartego dostępu w polityce NCN
Pojęcia:
- APC (Article Processing Charges) – koszty opublikowania pracy w otwartym dostępie w czasopismach.
- AAM (Author Accepted Manuscript) – ostateczna, stworzona przez autora wersja pracy obejmująca wszelkie zmiany dokonane do recenzji i zaakceptowana do publikacji.
- VoR (Version of Record) – wersja manuskryptu opublikowana w czasopiśmie z zestawem czcionek i grafiką odpowiadającą systemowi identyfikacji wizualnej czasopisma.
- postprint – zob. AAM
- preprint – wersja artykułu, która poprzedza recenzję i publikację w recenzowanym czasopiśmie naukowym, inne nazwy to np.: submitted version, AOM (Author’s Orginal Manuscript), SMUR (Submitted Manuscript Under Review).
| Ścieżka 1 | Ścieżka 2 | Ścieżka 3 | |
|---|---|---|---|
| Rodzaj czasopisma | Full-open access | Subskrypcyjne/Hybrydowe | Objęte umową licencyjną – informacja |
| Rodzaj udostępnionego manuskryptu | Praca opublikowana na stronie internetowej czasopisma (VoR) | Praca opublikowana w formie zamkniętej na stronie internetowej czasopisma + preprint/AAM z nadanym numerem DOI udostępniony w repozytorium (najpóźniej w momencie opublikowania artykułu na stronie wydawcy), a po ustaniu embargo (jeśli takie było narzucone przez wydawcę) wersja AAM/VoR opublikowana w repozytorium. | Praca opublikowana na stronie internetowej czasopisma (VoR) |
| Embargo czasowe na AAM | Brak możliwości zastosowania embargo | Możliwe embargo na AAM/VoR | Brak możliwości zastosowania embargo |
| Wymagane licencje | Akceptowane są wszystkie licencje CC 4.0, preferowana CC BY 4.0 | Preprint – CC-BY 4.0 W razie braku embargo na AAM – dowolna licencja CC 4.0 Po upływie embargo AAM/VoR należy udostępnić w repozytorium na otwartej licencji, na którą zezwala wydawca. W sytuacji gdy AAM nie może być udostępniona na otwartej licencji po upływie embargo należy udostępnić ją na licencji wskazanej przez wydawcę. | CC-BY 4.0, CC-BY-SA 4.0 , CC BY-ND 4.0 (licencja dopuszczalna w przypadkach uzgodnionych z NCN przed opublikowaniem) |
| Kwalifikowalne koszty wydawnicze | APC – praca opublikowana na licencji CC BY 4.0 lub CC BY-ND 4.0 (licencja dopuszczalna w przypadkach uzgodnionych z NCN przed opublikowaniem) | Koszty APC są niekwalifikowalne | APC opłacone w ramach umowy licencyjnej, a w momencie wyczerpania puli, APC jest kosztem kwalifikowalnym pod warunkiem, że praca została została przyjęta do druku lub opublikowana do 31.12.2025 |
| Inne warunki | Czasopismo musi być zarejestrowane lub w trakcie rejestracji w DOAJ (Directory of Open Access Journals) | Repozytorium, w którym zostanie umieszczony preprint jak i AAM/VoR musi być zarejestrowane w openDOAR | Czasopismo musi być objęte umową umieszczoną na liście ESAC |
Gdzie łatwo sprawdzić czy czasopismo spełnia wymogi Planu S?
Dodatkowym narzędziem żeby zapoznać się z polityką wydawniczą czasopisma jest serwis:
Warto również sprawdzać strony domowe danego czasopisma, na których zamieszczana jest pełna polityka wydawnicza czasopisma.
Gdzie mogę zdeponować preprint lub AAM według ścieżki 2?
Przykładowe repozytoria
arXiv to elektroniczne archiwum naukowych preprintów. Gromadzi artykuły z następujących dziedzin: fizyki, matematyki, informatyki, biologii i finansów w ujęciu ilościowym, statystyki, elektrotechniki i nauki o systemach oraz ekonomii.
Repozytorium jest indeksowane w OpenDOAR i nadaje identyfikator DOI. Prace publikowane w arXiv nie są recenzowane, ale mogą być tam umieszczane wyłącznie przez zarejestrowanych i zaufanych autorów.
Figashare to otwarte repozytorium ogólnego przeznaczenia, gdzie indywidualni badacze mogą za darmo przechowywać oraz udostępniać swoje wyniki badań. Platforma nie narzuca ograniczeń co do formy publikowanych materiałów, zatem mogą to być m.in. zestawy danych, wykresy, kody, obrazy, pliki wideo, prezentacje oraz dokumenty tekstowe (publikacje, preprinty, rozdziały z monografii itp.).
Figshare jest indeksowane w OpenDOAR oraz gwarantuje numer DOI do każdego opublikowanego zestawu lub pliku. Dodatkowo repozytorium umożliwia nadanie licencji CC0 lub CC BY dla zamieszczanych na platformie materiałów.
EconStor to otwarte repozytorium publikacji literatury ekonomicznej w którym pracownicy naukowi mogą samodzielnie deponować swoje osiągnięcia. Repozytorium prowadzone jest jako niekomercyjna usługa publiczna przez ZBW – Leibniz-Informationszentrum Wirtschaft.
Repozytorium EconStor jest indeksowane w OpenDOAR, nadaje identyfikator DOI oraz umożliwia nadanie licencji Creative Commons. Film wprowadzający.
Zenodo to otwarte, interdyscyplinarne repozytorium utworzone we współpracy OpenAIRE z CERN. Repozytorium umożliwia badaczom bezpłatne deponowanie artykułów naukowych, zestawów danych, oprogramowania badawczego, raportów oraz innych materiałów będących wynikiem przeprowadzonego badania. Zenodo jest dobrym rozwiązaniem dla naukowców, którzy nie mogą znaleźć odpowiedniego dla swoich badań repozytorium dziedzinowego lub w sytuacji, gdy ich instytucja nie posiada własnego repozytorium.
Zenodo jest indeksowane w OpenDOAR, gwarantuje unikalny numer DOI do deponowanych materiałów oraz umożliwia nadanie m.in. licencji Creative Commons.